اختصاضی صبح رانکوه: گرچه نخستین فعالیت های میدانی باستان شناسی رادر سال های آغازین قرن بیستم میلادی ژاک وهنری دمرگان در غرب گیلان و حوزه ی شهرستان تالش اجراکردند، اما به جرأت می توان ادعا کرد که تمرکز فعالیت های باستان شناسی، اعم ازبررسی و کاوش در گیلان شرقی؛ دیلمان واملش بوده است.
پایگاه خبری تحلیلی صبح رانکوه- ولی جهانی: در حوزه شهرستان املش و … طی سال های گذشته پژوهش های باستان شناسی چندی صورت گرفته که فهرست وار به آنها اشاره می شود:
1- درپی کند وکاوهای پراکنده و غیرعلمی ازگورستان باستانی تماجان، در سال 1334، حبیب الله صمدی، اولین باستان ناسی ایرانی که پا به سرزمین گیلان گذاشت، در محوطه ی باستانی تماجان کاوشهای باستان شناسی را آغاز نمود. وی گزارش این کاوش ها را در سال1338 درمقاله ای کوتاه، با عنوان «حفریاتگرماک و تماجان» در مجله ی باستان شناسی به چاپ رساند. وی درباره ی تماجان املش می نویسد: «تماجان کوهی است که در مجاورت قریه ی کوچک ییلاقی اُمام، از توابع شهرستان املش قرار دارد. درتماجان دفن اموات تابع قاعده ی کلی نیستند و به این جهت دیدم در یک قبر، چند مرده خوابانده شده است. ثانیاً از ابزار جنگی که با مرده دفن نموده اند، می رساند که به طور کلی مردمی جنگجو بوده اند و از لحاظ ظروف مشابه با نقاط دیگر است که با مردم سیلک کاشان، تالش و حصار دامغان در ارتباط بودند».
- بررسی باستان شناسی به سرپرستی محسن مقدم درمناطق اُمام، سمام، کجید، مربو، دیارجان، چاکرود، شیرچاک و بویه و …درسال 1340. این هیأت محوطه ها و گورستان های باستانی بسیار زیادی از حوزه ی فرهنگی املش را در مورد بررسی و گمانه زنی قرار داد که منجر به کشف آثاری از نیمه ی دوم هزاره دوم پ. م تا دوره ساسانی شد. متأسفانه جز مقاله ای کوتاه به زبان فرانسوی که موضوع سخنرانی دکتر مقدم در پنجمین کنگره ی بین المللی باستان شناسی ایران در تهران بود و در مجموعه سخنرانی های کنگره یاد شده، با عنوان Moghadam.M: Prospections archeologiaques au daylaman amlash در سال 1972 میلادی چاپ گردید و نیز مقاله ای تحت عنوان روایتی از کاوش های باستان شناسی در کوهپایه های گیلان شرقی، به قلم سیف الله کامبخش فرد، شماره ی 17 مجله ی باستان شناسی، آبان 1374، گزارش کاملی از این بررسی در دست نداریم.
- در سال 1364هیأت باستان شناسی محوطه ی باستانی منطقه ی سمام، املش و دیلمان درشمال چاکرود برای تهیه ی اطلس باستان شناسی منطقه، محوطه های باستانی بخش اعظم دهستان کجید و سمام و دیلمان تا دره ی چاکرود را مورد بررسی قرار داد.
بعداز این فعالیت ها تا سال 1375 ش، هیچ گونه بررسی، شناسایی و یا کاوش باستان شناسی در شهرستان املش صورت نگرفت، در این سال برنامه ی اضطراری کاوش در گورستان باستانی بویه به سرپرستی رضا صدر کبیر انجام گرفت.دراین کاوش آثار با ارزش متعلق به اواخرهزاره ی دوم پ. م به دست آمد. پس ازآن فعالیت های باستان شناسی شهرستان املش راکد ماند، تا این که در سال 1382 در طرح مستندسازی آثار فرهنگی – تاریخی استان گیلان مطرح گردید و شهرستان های رودسر، املش از شرق گیلان ورضوان شهر و تالش از غرب گیلان، فاز اول شناسایی و ثبت آثار انتخاب گردید.درنتیجه تعداد زیادی از آثار فرهنگی- تاریخی املش مورد بازدید و بررسی قرار گرفت ودر فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. تاکنون 142 اثر تاریخی حوزه ی فرهنگی املش در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
بعدازآن درسال 1386محوطه ی باستانی مطلاکوه، نخستین محوطه ی استقراری املش را نگارنده بررسی و گمانه زنی کرد وبقایایی ازآثار معماری و گورستان های باستانی در این منطقه شناسایی شد. در سال 1387 مجدداً گورستان باستانی بویه به سرپرستی قاسم اصلانی مورد کاوش قرار گرفتو 42 گور کشف گردید که منجر به شناخت تمدن دوره ی عصر آهن شد.
(عکس تزیینی می باشد)
