اختصاصی صبح رانکوه-دکتر ولی جهانی : میل اُمام نزد عموم مردم منطقه به برج، میل و آتشکده ی دوره ی ساسانی شهرت دارد ودر حال حاضر به نام میل اُمام شناخته می شود. میل اُمام در سمت راست دره ای، در فاصله ی 1 کیلومتری سمت شمال و شمال شرقی روستای قدیمی و زیبای اُمام بربالای کوه منفرد و در سطح تپه ی صومعه سرا و یا سومانسرا به چشم می خورد.
میل اُمام: میل اُمام نزد عموم مردم منطقه به برج، میل و آتشکده ی دوره ی ساسانی شهرت دارد ودر حال حاضر به نام میل اُمام شناخته می شود. میل اُمام در سمت راست دره ای، در فاصله ی 1 کیلومتری سمت شمال و شمال شرقی روستای قدیمی و زیبای اُمام بربالای کوه منفرد و در سطح تپه ی صومعه سرا و یا سومانسرا به چشم می خورد. دسترسی به آن از روستای اُمام پس از طی نمودن 1000 متر به سمت شمال شرقی آن، و بعد از عبور از یک سربالایی بسیار تند امکان پذیر است. این میل تاریخی در ارتفاع 2000 متری سطح دریا قرار دارد.
در متون تاریخی هیچ اشاره ای به این میل نشده است. در فرهنگ جغرافیایی ایران آمده است: «آثار و ابنیه ی قدیم برجی در 500 متری شمال خاوری روی تپه ای به نام صومعه سرا که ارتفاع آن حدود 7 متر است و بقایایی از ابنیه ی قدیمی از قبیل آجر، سفال و … مشاهده شده است، احتمال می دهند این برج آتشکده باشد» (به نقل از ستوده: ص 357).
بربالای تپه ی طبیعی بقایایی از میل اُمام به ارتفاع 670 سانتی متر دیده می شود. نقشهی آن مدور وکمی روی در مخروط دارد، و قطر پایه های آن از 120 تا 140سانتی متر متغیر است. قطر محیط بنا در قسمت فوقانی کمتر از قطر تحتانی آن است. در سمت غربی با توجه به شیب کوه از ارتفاع بیشتری برخوردار است. قطرداخلی برج 160 سانتی متر و ضخامت دیواره ی برج در قسمت فوقانی 114 سانتی متر است. در داخل ورودی برج سوراخ هایی تعبیه شده که احتمالاً به منظور استقرار و نصب تیرهای چوبی جهت ایجاد سقف بوده است. دیوار برج از 350 سانتی متری در جهات شمالی و جنوبی باریک تر شده و برآمدگی سکو مانندی ایجاد کرده که شاید برای استقرار دیدبانان باشد. به نظر می رسد که ارتفاع برج در گذشته بیشتر از 670 سانتی متر بوده است. بخشی ازآن تخریب گردیده و بقایایی از مصالح تخریب شده در سطح تپه پراکنده است.
در داخل این میل، در ارتفاع 190 سانتی متری زمین، تیرهای موازی کف بنا کار کرده بودند که براثر حفاری های غیرمجاز تیرها تخریب شده ولی جان بعضی از تیرها کاملاً مشخص است. دیواره های خارجی بنا را با گچ سفید اندود نموده بودند تا بتوانند جهت یافتن مسیر از میل به عنوان راهنما استفاده نمایند.
مصالح عمده ی این بنا سنگ لاشه، آجر و ملاط گچ است. در بعضی قسمت ها ساروج هم استفاده کرده اند. با توجه به موقعیت این برج و اشراف و تسلط آن بر ارتفاعات منطقه و در دید مستقیم داشتن روستاهای هم جوار، میتوان گفت که این میل کاربردی دیده بانی و راهداری داشته و شاید اطلاق نام میل بر آن به همین مناسبت بوده است. احتمال دارد در اداوار مختلف از میل با استفاده از دود آتش پیام ارسال می کردند.
شاه نشین قلعه ی تماجان: تماجان دهی است از دهستان کجید رانکوه شهر املش و در 70 کیلومتری جنوب املش و 47 کیلومتری جنوب غربی رحیم آباد. دهکده ی کوهستانی و ییلاقی تماجان یکی از مناطق سرشارو غنی از نظر باستان شناسی است. این روستا آب فراوان، چشمه سارهای متعدد، همراه با چراگاه های سرسبز دارد. در فاصله ی 300 متری شرق روستای تماجان و بربلندای یک تپه ی طبیعی که از طرف شرق مشرف بر دره های سرسبز اُمام و از طرف غرب مشرف به آثار باستانی تماجان و روستای تماجان است، در ارتفاع 1984 متری از سطح دریا، بقایایی از یک قلعه باستانی، که در چند نقطه دیوارهای آن باقیمانده است، به چشم می خورد.
راه دسترسی به این قلعه از روستای تماجان است. با طی 300 متر از جاده ی شوسه به پای قلعه می رسیم. در متون تاریخی نامی از این قلعه برده نشده است. در فرهنگ جغرافیایی ایران به کوه شاه نشین در جنوب غرب تماجان اشاره شده است. حفاری های غیرمجاز بر روی قلعه و اطراف آن باعث گردیده که تمامی ساخت و ساز قلعه به هم خورد. احداث جاده ی خاکی در کناره های قلعه بدان آسیب و صدمات فراوانی زده است. براثر نفوذ ریشه های درختان نیز، دیواره های قلعه تخریب شده است.
گسترش قلعه ی تماجان شمالی – جنوب است. ابعاد شمالی جنوبی آن 100 متر و عرض آن از شرق به غرب 90 م تر است. بقایایی از پی دیوارها از جنس سنگ لاشه و ملاط گچ و آهک در چند نقطه ی این قلعه دیده می شود. سطح قلعه پوشیده از درختچه های خاردار است که امکان بازدید و بررسی های دقیق تر بر روی قلعه را دشوار می سازد. از آثار ساختمانی قلعه ی نظامی چیزی برجای نمانده است. براثر تخریب حفاران غیرمجاز، انبوه سفال های مربوط به خمره های آب و همچنین تنبوشه های سفالی و بقایایی از قلوه سنگ های معماری به وفور دیده میشود. با توجه به قلوه سنگ های پراکنده می توان گفت که در ساخت این قلعه از سنگ لاشه همراه با ملاط گچ وساروج استفاده شده است.
شاه نشین قلعه ی نفت خانی : در 5 کیلومتری روستای دیماجانکش، ارتفاعات نسبتاً بلندی وجود دارد. اطراف آن پوشیده از درختچه های کوتاه جنگلی است. برتپه که پر از گل قرمز و مصالح ساختمانی آجر، لاشه سنگ، سفال و خشت است، بقایایی از پی دیوار، آثار سوختگی و دیوارها به چشم می خورد، که آن را شاه نشین قلعه ی نفت خانی می نامند. شاه نشین به مکان بلندی که فرمانروا در آن سکونت دارد، گفته می شود.
برای رسیدن به این قلعه می بایست از کنار روستای دیماجانکش به سمت ارتفاعات نفت خانی و گورستان باستانی نفت خانی رفت. از جاده مالرو با عبور از میان بوته های خاردار ودرختچه های کوتاه به شاه نشین قلعه ی نفت خانی می رسیم.
شاه نشین قلعه ی نفت خانی دارای وسعت اندکی است و گسترش آن شمالی – جنوبی است. ابعاد آن از شمال به جنو ب50 متر و عرض آن از شرق به غرب 30 متر است. از سه طرف دارای شیب است و راه دسترسی به آن فقط از ضلع شمالی است. از معماری قلعه آثاری باقی نمانده است، در اثر شرایط جوی و حفاری غیرمجاز به تلی از خاک تبدیل گشته است و به صورت تپه ای باستانی جلوه می کند. از پراکنده بودن تخته سنگ های تراشیده شده، آجرهای خام، خشت و سفالینه ها در سطح این قلعه می توان حدس زد که عمده مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه را سنگ لاشه، ملاط گچ، ساروج و همچنین خشت های مربع شکل تشکیل میداده است. خاکستر کف اتاق ها دربخش شمالی، بقایایی از آثار سوختگی است.
شاه نشین قلعه ی نفت خانی از قلعه های راهداری و استقراری است که در مواقع خطر و ناامنی مورد استفاده ی ساکنان منطقه قرار می گرفته و امکان آخرین مقاومت را برابر مهاجمان برایشان فراهم می کرده است. با توجه به ویژگی های معماری، نوع مصالح و سفال های فراوان به دست آمده، قدمت آن به پیش از اسلام و قرون پنجم و ششم می رسد.
| تپه اذان قلعه | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام | تپه اذان قلعه |
| کشور |  ایران |
| استان | استان گیلان |
| شهرستان | شهرستان املش |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | تپه، قلعه |
| دیرینگی | دوران‌های تاریخی پس از اسلام |
| دوره? ساخت اثر | دوران‌های تاریخی پس از اسلام |
| اطلاعات ثبتی | |
| شماره? ثبت | 10726 |
| تاریخ ثبت ملی | 2 بهمن 1382 |
قلعه ی گورج: این قلعه در بین مردم منطقه به گورجی قلاکوتی، کافرقلعه، شاه نشین قلعه و قلعه ی اسماعیلیان معروف است و با نام قلعه گورج در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. شاید اطلاق شاه نشین، قلعه ی اسماعیلیان وکافرقلعه به خاطر انتساب آن به فرقه ی اسماعیلیه باشد.
در فاصله ی تقریبی 1500 متری شمال روستای گورج و بین روستای گورج و رودخانه ی پلرود و بربالای کوه منفرد که پوشیده از درختچه های جنگلی است، در ارتفاعات 1600 متری سطح دریا بقایای قلعه ی گورج جلوه می کند. این قلعه از 3 جهت شیب تندی به ارتفاع بیش از 500 متر دارد. ادامه ی این شیب ها به سمت پایین است. راه دسترسی به آن از روستای گورج، با جاده مالرو، از کنار صخره های طبیعی و دامنه های جنگلی و پس از عبور از یک سربالایی تند است.
قبل از دوره ی قاجار در هیچ متونی از قلعه ی گورج نام برده نشده است. رابینو، نویسنده ی کتاب ولایات دارالمرز ایران نیز قلعه ی گورج را از قلم انداخته است. در فرهنگ جغرافیایی ایران، از قلعه ی گردن در 1 کیلومتری شمال روستای گورج نام برده شده است و به نظر می رسد نام کوه برگرفته از نام قلعه است.
منوچهر ستوده در سال 1345 از قلعه ی گورج بازدید نمود و درباره ی آن نوشت: «…. ساکنان دهکده، گورج کف قلعه و قسمتی از دیوارهای آن را به قصد یافتن گنج زیر و رو کرده اند. سمت جنوبی این قلعه 2 برج سنگی عظیم است و در قسمت شمالی آن اثری از برج دیده نمی شود. سنگ گچ از مصالح اصلی بناست ولی پاره های آجر و سفال شکسته فراوان در این جا دیده می شود…» (ج 2، ص 364).
عزت الله نگهبان که در دهه ی چهل شمسی از این قلعه بازدید کرده ، می نویسد: « … این قلعه با سنگ شکسته و ملاط آهک در بالای قله ی کوهی که از نظر سوق الجیشی و دفاعی بسیار مناسب بوده، در قرن پنجم و ششم هجری ساخته شده است. از قلاع دوران حسن صباح و اسماعیلیه به شمار می رفت. در بررسی بیشتر در اطراف قلعه مشاهده شده که بقایایی از ساختمان فعلی بر روی ساختمان پیشین ساخته شده است …» (نگهبان: 1376، ص 160).
محوطه ی قلعه محصور در چهار دیوار بوده که بیشتر آن فرو ریخته است. دیوار از پستی و بلندی های کوه و عوارض طبیعی تبعیت کرده است. شمال غرب این قلعه دیوار استحفاظی عظیمی با حدود 25 متر طول و 75/2 سانتی متر ضخامت و 8 متر ارتفاع داشته است. در ساخت این دیوار از تخته سنگ های طبیعی و گل و آهک استفاده شده است. خرابه های دیوارهای دیگر از تخته سنگ های طبیعی گل و آهک ساخته شده است. محوطه ی قلعه نیم دایره بوده و دیوار مانده وتر آن را تشکیل می دهد.
در روی قلعه آثار دیوار و پی هایی مشاهده می شود که حکایت از مسکونی و نظامی بودن قلعه دارد. قسمت های مختلف آن براثر کاوش های غیر مجاز فراوان، به شدت مضطرب و گودال های عمیقی در آن ایجاد شده است. در داخل این گودال ها آثار معماری با مصالح سنگ لاشه، آجر، ملاط گچ و ساروج به خوبی رؤیت می شود.
دیوارها و حصارهای دفاعی قلعه و همچنین محل آن در قله ی کوهستان که شیب بسیار تندی در اطراف دارد، وضعیت دفاعی قلعه را چنان مستحکم می نمود که دسترسی و گشودن آن برای مهاجمان کارآسانی نبوده است. این قلعه هم جنبه ی نظامی و دیده بانی داشته و هم مکانی یا مخفیگاهی برای استقرار افراد در هنگام خطر و حملات دشمن قدمت قلعه به دوره ی اسماعیلیه می رسد.
