غدیر خم نام مكانی میان مكه و مدینه است كه پیامبر اسلام(ص) در حجه الوداع، علی بن ابی‌طالب را «ولی» و جانشین پس از خود اعلام كرد. ۱۸ ذی‌الحجه سال ۱۰ هجری قمری سالروز این واقعه بزرگ است كه عید غدیر نامیده می‌شود…
صبح رانکوه- جواد رستمی: غدیر خم نام مكانی میان مكه و مدینه است كه پیامبر اسلام(ص) در حجه الوداع، علی بن ابی‌طالب را «ولی» و جانشین پس از خود اعلام كرد. ۱۸ ذی‌الحجه سال ۱۰ هجری قمری سالروز این واقعه بزرگ است كه عید غدیر نامیده می‌شود. این مكان بر سر راه حاجیان قرار دارد و به دلیل وجود بركه‌ای كه در آن آب باران جمع می‌شد به این نام شهرت یافت. غدیر در ۳-۴ كیلومتری جحفه واقع شده است و جحفه هم در فاصله ۶۴ كیلومتری مكه قرار دارد و یكی از میقات‌های پنجگانه است.
در آن گرمای طاقت فرسا پیامبر اسلام(ص) دستور داد آنها كه جلو رفته‌اند برگردند و آنها كه عقب مانده‌اند برسند. سپس منبری از جهاز شتران ساخت و بر فراز آن قرار گرفته و با بلند كردن دست علی بن ابی طالب(ع) او را وصی و جانشین بعد از خود از سوی خدا معرفی كرد و اطاعت از او را اطاعت از خود و در نتیجه اطاعت از خدا دانست. برای شناخت بهتر این واقعه سخنان حجت‌الاسلام «محمدهادی مشیری» دبیر اتاق فكر تبلیغ خراسان را درپی می‌آوریم.
عید فطر و قربان در اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، اما عید سوم از همه مهم‌تر و برتر است. «حسن بن راشد» از امام صادق(ع) پرسید؛ آیا مسلمانان غیر از فطر و قربان عیدی دارند؟ امام(ع) فرمودند؛ آری، عیدی كه بزرگتر و با فضیلت‌تر از آنها است، روزی كه امیرالمؤمنین(ع) برای هدایت مردم منصوب شد. همه انبیاء به مردم دستور می‌دادند كه روز معرفی وصی خود را عید بگیرند. (بحار ج37- ص171) این فرمایش امام(ع) مستند قرآنی هم دارد و شیعه و هم سنی فراوان نقل كرده‌اند كه این آیه در مورد غدیر است. این روز در قرآن نزد خداوند ویژگی خاصی دارد كه روزهای عید دیگر ندارد.
قرآن كریم در 2 آیه 3 و 67 سوره مائده، به جریان غدیر خم و رسالت پیامبر اكرم(ص) اشاره می‌كند. در آیه 67 آمده است؛ «ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ كن، اگر انجام ندادی، رسالت او را ابلاغ نكردی و خداوند تو را از مردمان حفظ خواهد كرد.» در این آیه نكات درس‌آموز جدی وجود دارد:
1- تأكید بر ابلاغ این پیام(بلغ) یعنی در هر‌شرایطی باید این كار صورت گیرد. خود دلیل بر اهمیت بالای این تبلیغ و بیان است.
2- این كار، معادل کل رسالت و نتیجه رسالت است چرا كه اگر انجام نشود گویا هیچ اقدامی در این 23 سال صورت نگرفته و رسالتی انجام نشده است. بنابراین باید این برنامه اجرا می‌شد تا اكمال رسالت از سوی خدا مورد تأیید قرار می‌گرفت.
3- معلوم می‌شود كه این پیام، دنباله و امتداد رسالت است والا نباید به خاطر بیان نكردن آن، زحمات رسالت مورد نقص و بطلان قرار گیرد. بنابراین امامت و ولایت بیان ادامه رسالت و هدایت الهی است.
4- بیان این جانشینی و ولایت سخت و خطر دارد اما «و خداوند تو را از مردمان حفظ خواهد كرد.»
اما نكات نهفته در آیه 3 هم چنین است كه:
1- خدا می‌فرماید «امروز كافران از نابودی دینتان مأیوس شدند» قوام مكتب به رهبرى معصوم است و تنها با وجود آن، كفّار مأیوس مى شوند، نه با چیز دیگر. بنابراین در روز عید غدیر با اعلام ولایت علی بن ابی طالب(ع) دشمنان از ضربه زدن به دین و تصرف آن مأیوس شدند.
2- بعد می‌فرماید: «امروز دینتان را برای شما به كمال آوردم» دین بدون رهبر معصوم، كامل نیست. با اعلام ولایت و بیان این مهم، مهر اكمال دین به رسالت نبی مكرم اسلام خورد.
3 – در ادامه «و نعمت خود را بر شما تمام كردم» دارد و این بیان از آن است كه همه نعمت ها بدون رهبرى الهى ناقص است و نصب على(ع) به امامت، اتمام نعمت است و رها كردن ولایت او كفران نعمت و ناسپاسى نعمت و عواقب بدى دارد. خداوند نعمات فروانی دارد اما با اعلام ولایت علی(ع) اتمام و تكمیل نعمت را متذكر می‌شود. همین هم نشان اهمیت جایگاه امامت و ولایت است و به عبارتی بیانگر بهترین نعمت الهی یعنی ولایت است.
4- می‌فرماید «و اسلام را به‌عنوان دین شما پذیرفتم» اسلام بى رهبر معصوم، مورد رضاى خدا نیست. پس خدا با اعلام جانشینی و ولایت علی(ع) اكمال دین و اتمام نعمت را در دین اسلام بیان فرمود و بر این اساس كه كامل شده است، اسلام را دین مورد رضای خود اعلام كرد.اگر بخواهیم نگاه دقیقی به غدیر داشته باشیم باید بگوییم بر اساس آیات مختلف، غدیر امری الهی معرفی شده كه در قرآن هم بیان شده است و اجرای این برنامه به دستور خدا و از سوی شخص نبی اكرم(ص) انجام شده است. راویان موثقی از شیعه و سنی، این حادثه را نقل می‌كنند و برصحت و واقعیت جریان غدیر تأكید دارند. حتی برخی خلفا در زمره راویان این حدیث هستند.
تن دادن به واقعه عظیم غدیر می‌تواند موجب وحدت جامعه اسلامی و در نتیجه سبب عزت این جامعه شود اما دوری از غدیر موجب بد فهمی و كج فهمی از دین و باعث پشت كردن به عقل و لجبازی با عقل می‌شود؛ در نتیجه سبب اختلاف و تفرقه و تشكیل گروه‌هایی مثل داعش خواهد شد كه مسلمان‌كشی را در پی دارد كه این حاصلی جز ذلت جامعه اسلامی ندارد. این فرمایش حضرت زهرا(س) است كه فرمودند اگر مردم واقعه غدیر و جانشینی علی(ع) را می‌پذیرفتند، بین 2 نفر هم اختلاف و درگیری نمی‌شد. به‌راستی اگر سلم لمن سالمكم در جامعه نهادینه می‌شد چقدر دعواها، اختلاف و بحث و درگیری‌ها كم می‌شد.
ویژگی‌های عید غدیر در قرآن
غدیر در قرآن روزی است كه رضایت خداوند از مسلمانان و اسلام آنها بیان شده است. چرا؟ چون خداوند اكمال دین و اتمام نعمت را بر بندگان خود تمام كرد و از این قضیه یأس و نا امیدی را در دل دشمنان ایجاد كرد. اسلام واقعی در خط ولایت است نه اسلام بنی عباس و اسلام آمریكایی، اسلامی كه موجب خشیت و سركوبی دشمن شود نه اینكه سركوبی و قتل مسلمانان را در پی داشته باشد.
اسلام بی ولایت و امامت و بدون هدایت، اسلامی بی عزت، اسلامی بی فرهنگ و به عبارتی وادادگی به دشمن است كه این چنین اسلامی مرضی خداوند نیست، البته باید دقت كنیم اسلامی كه خداوند به آن رضایت دارد فارغ از اسلامی است كه ما در برخی موارد به دلیل منافع و یا به شرط جهاد نكردن با مال و جان به آن راضی می‌شویم.
سخنان پیامبر(ص) در خطبه غدیر
پیامبر در خطبه غدیر فرمودند «معاشر الناس من یطع‌الله و رسوله و علیا و الائمه الذین ذكرتهم فقد فاز فوزا عظیما» در این جمله اطاعت از خدا و رسول و امام علی و ائمه بعد از آن را سبب رستگاری بیان كردند. ایشان در این خطبه با بیان «ولا اثر به‌معروف و لا نهی عن المنكر الامع امام معصوم» فریضه امر به معروف و نهی از منكر را در جامعه بدون وجود امام معصوم بی اثر و فایده می‌دانند.
اگر عمل به دستور خدا و پیامبر كه تن دادن به ولایت است در جامعه صورت گیرد غدیر محور وحدت مسلمانان و به‌طور كلی جامعه بشری است چرا كه امامت و ولایت محور اصلی حركت اسلام و بقای آن خواهد بود. بنابراین با تبلیغ غدیر و بیان ابعاد این واقعه بزرگ در حقیقت به قوام و فراگیری اسلام و نیزه بهره‌بهتر از برنامه مدون آن كمك می‌كنیم.
امام باقر(ع) دراین‌باره فرمودند: بنى الاسلام على خمسة اشیاء على الصلاة و الزكاة و الحج و الصوم و الولایة. قال زراره و اىّ شى‌ء من ذلك افضل فقال: الولایة افضل، لانّها مفتاحهن و الوالى هو الدلیل علیهنّ؛ (10)
دین داراى 5 پایه است: اول نماز و دوم زكات است سوم حج و چهارم روزه و پنجم هم ولایت است. از آن حضرت سؤال شد كدام یك از این 5 پایه ارزشمندتر است، فرمودند: ولایت با فضیلت‌ترین و با ارزش‌ترین آنهاست. ایشان براى اینكه كسى خیال نكند كه ولایتى كه افضل بناهاى اسلام است به معناى محبت و اعتقاد به حقانیت اهل‌بیت(ع) و یا ولایت تكوینى است، فرمودند: ولایت كلید و مفتاح همه آنها و والى دلیل بر آنهاست. به عبارتی ولایت به معناى حكومت و زعامت سیاسى است و آنكه زعامت سیاسى جامعه را برعهده دارد والى مسلمانان است. چرا كه او دین‌شناس و مفسّر دین و مجرى حدود الهی و مدافع حریم دین است. اگر دین داراى ولى و قیّمى با اوصافی همچون شخصیت امیر مؤمنان علی(ع) كه دوست و دشمن بر برتری آن صحه می‌گذاشتند باشد مقوّم دین و موجب كمال دین است.بهترین منبع شیعه دوازده امامی در بیان و اثبات واقعه غدیر خم كتاب الغدیر علامه عبدالحسین امینی است. دراین كتاب همه مطالب در زمینه غدیر خم در آثار سنی و شیعه اعم از حدیث، تاریخ، تفسیر قرآن، شعر و نیز زندگینامه افراد مشهوری كه در زمره راویان یا حافظان این حدیث بودند جمع‌آوری شده و سندی متقن و غیر‌قابل انكار است.