گفتگوی اختصاصی صبح رانکوه با قاسم رضاییان نایب رییس اتحادیه تولیدکنندگان چای کشور

چای هند و سیلان سم ددت دارد.

هم اکنون 60هزار خانوار ایرانی از محل کشت،داشت،برداشت و فرآوری محصول چای ارتزاق می کنند و حدود 34هزار هکتار از باغ های شمال کشور که 92 درصد آن در گیلان و 8درصد در مازندران است زیر کشت این دمنوش قندپهلو قرار دارد.105 سال از عمر چای ایرانی می گذرد.عمری که مردم به امید آن باغ های شمال را اباد کردند اما نتیجه این شد که اکنون خانواده هخای شمالی چای تولیدی خود را دم نمی کنند.در حال حاضر هر ایرانی به طور متوسط در سال بین 3/1 تا 5/1 کیلوگرم چای مصرف می کند که با در نظر گرفتن جمعیت کل کشور مصرف سالانه آن به رقم 130هزار تن می رسد.با نایب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان چای کشور که به گفت و گو نشستیم او این گپ و گفت را دردنامه خواند تا مصاحبه.دردی که نیشتر ان در دهه 70 بر پیکر تک تک چایکاران کشور خورد.قاسم رضاییان اینها را که می گوید آه میکشد،آه برای دنیای این روزهای چای کشور که شایسته چنین سرنوشتی نیست.رضاییان از مسوولان دولتی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی بویژه نمایندگان استانهای شمالی کشور گله می کند که چرا هیچ زمان آمار واقعی را اعلام نمی کنند و به دنبال عوام فریبی هستند.مشروح این پرسش و پاسخ را در ادامه می خوانید.
صبح رانکوه: آماری از میزان مصرف چای در کشور وجود دارد؟
 رضاییان: کشور ایران با حد.د 77میلیون نفر جمعیت و مصرف سرانه 3/1 کیلوگرم برای هر نفر،مصرف سالانه آن به حدود 100هزار تن می رسد.یک زمانی تولید چای ایران به 70هزار تن در سال رسید اما چنان بلایی بر سر چای آوردند که روی چای خارجی سرمایه گذاری کردند.اما تا سالهای 67 و 68 این جرات و روحیه برای تخریب چای نداشتند.بنابراین تولید چای داخلی هیچ وقت تکافوی مصرف داخلی را نمی کرده است و همیشه نیاز به واردات داشتیم.
صبح رانکوه: گفته می شود بوته چای به دلیل دارا بودن کافئین از هر گونه گزند و آفتی در امان است.پس نمیتوان گفت که چای محصولی ارگانیک است.نظر شما در این باره چیست؟
 رضاییان:در نگاه عام شاید این گونه باشد اما بهتر است در اینجا چای ایرانی را با چای وارداتی به خصوص سیلانی و هندی مقایسه کنیم.
صبح رانکوه: چطور؟
رضاییان:یکی از موضوعاتی که چای ایران را از دنیا بویژه سیلان و هندوستان که زیر خط استوا هستند متمایز میکند دو موضوع مهم است:یکس سوزش گرما در تابستان و دیگری سوزش سرما در زمستان.اینها باعث شده تا چای ایران متمایز و ارگانیک شود.بوته های چای ایران به دلیل شرایط آب و هوایی 6ماه خواب دارند.اما در سیلان و هند،بوته های چای 12ماه سال کار می کنند و حالت گلخانه ای پیدا کرده است.هوا در آنجا همیشه مرطوب است.بنده چندین بار از مزارع چای،کارخانجات فرآوری و بسته بندی آنها بازدید کرده ام.در آنجا چون بوته های چای حالت گلخانه ای پیدا کرده باید بئته ها را تقویت کنند.به همین دلیل از کود و سم فراوان استفاده می کنند.نکته دیگر اینکه آنقدر رطوبتدر این مزارع زیاد است که دائم حشرات زیادی دارد و حتی برای برداشت برگ سبز هم از ددت استفاده می کنند.چون حشرات زیادند و اجازه نمیدهند کارگران برگهای چای را بچینند.برای همین سم میزنند تا حشرات را از بین ببرند.
صبح رانکوه: شما می گویید سم دِدِت و میدانید که اثرات این سم تا مدت ها در گیاه باقی می میماند.این یعنی هشدار به مصرف کنندگان چای خارجی.
رضاییان:من چندین بار از مزارع چای،کارخانجات فرآوری و بسته بندی آنها بازدید کرده ام و این ها را که می گویم از نزدیک دیده ام بی واسطه.کشاورزان سیلانی برای تقویت بوته ها و برگ سبز چای از انواع و اقسام کودها استفاده کنند.ذات چای سیلان مشکل دار است،اما چای ایران مشکل دار نیست.چای های سیلانی در دوران جنگ تحمیلی و در زمان صدام در بصره بسته بندی می شد و وارد ایران می شد.زمانی هم در کلمبو(پایتخت تجاری کشور سیلان)اما چندین سال است که این چای ها در بندر جبل علی در امارات عربی متحده بسته بندی می شود.اکنون بازرگانان ایرانی و خارجی انواع چای های ضعیف دنیا را خریداری کرده و در این بندراختلاط و بسته بندی می کنند.جالب است بدانید که ارتباط تجار و بازرگانان چای ایران خصوصا قدیمی ها با تولیدکنندگان چای سیلان بیشتر است تا با چایکاران ایرانی.هر سال هم نمایشگاهی توسط تجار ایرانی در تهران برگزار می شود و در آن تجار سیلان و هند،چای های خود را به نمایش می گذارند.اما تولیدکنندگان ایرانی در این نمایشگاه حضور ندارند.تمام هم و غم این نمایشگاه این است که آنها را معرفی کنند.به تازگی آماری می خواندم از میزان واردات چای از هند.

صبح رانکوه: در سال 1392؟
 رضاییان: بله.ایران در 9ماه نخست سال گذشته 5.51 میلیون دلار چای از هند وارد کرده است.هند در این مدت 185هزار تن چای به ارزش 416میلیون دلار به بازارهای جهانی صادر کرده که سهم ایران از این میزان 12.4 درصد است.
صبح رانکوه: واردات چای در گذشته به چه ترتیب بود؟
رضاییان:تا سال های 1367 و 1368 بنا اینگونه بود که مثلا تولید 60هزار تن بود و مصرف 90هزار تن،پس نیازمندی واردات روشن بود که این قدر باید وارد کنیم و به همان اندازه وارد می کردند و واردات کنترل شده بود.وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی و گمرک هم کنترل می کردند.
صبح رانکوه: نوع خاصی از چای وارد می شد؟
رضاییان:نوعی از چای را وارد می کردند که قابل اختلاط با چای ایرانی باشد.تا دهه 70 ذائقه ایرانی با چای خارجی سازگار نبود.سازمان چای در آن زمان وضع خوبی داشت و در حد یک وزارتخا نه عمل می کرد.کارخانه دار موظف بود میزان برداشت برگ سبز را هر 15 روز یک بار به سازمان چای اعلام کند چون دولت بهای خرید را بلافاصله تسویه می کرد. بهای هر کیلوگرم برگ سبز در سال 1362 برابر با 22 ریال،بهای هر کیلوگرم برنج 20 ریال،هر کیلوگرم گوشت 60 ریال و یک کیلوگرم چای خشک هم 240 تومان بود.یعنی کشاورز می توانست با فروش یک کیلوگرم چای ،4 کیلوگرم گوشت بخرد.اما در سال 1391 متوسط خرید یک کیلوگرم برگ سبز چای 550 تا 600 تومان بود.البته این رقم برای خرید برگ سبز چای امسال آینده برای هر کیلوگرم برگ سبز چای درجه دو 950 و درجه یک 2150 تومان اعلام شده است.از چایکاران خریداری شود .حالا چرا بازار چای داخلی را از دست دادیم؟
صبح رانکوه: چرا بازار را از دست دادید؟
رضاییان:ببینید تا سال های 1367 که جنگ بود،کشاورز بابت فروش برگ سبز مشکل نداشت.در دهه 60،سالانه 5 تا 10هزار تن افزایش تولید چای داشتیم.آن زمان واردات مطالعه شده صورت می گرفت و اگر هم چای داخلی را با چای خارجی اختلاط نمی کردند،مصرف کننده داخلی رغبتی به مصرف چای خارجی نداشت.اما پس از جنگ،حمایت از چای داخلی لغو شد و هر سال میزان واردات افزایش پیدا کرد.در نتیجه چای داخلی در انبارها ماند.فاجعه از دهه 70 آغاز شد.در سال 1377،سازمان چای که،تا قبل از آن به دولت کمک نقدی هم می کرد و بهای برگ سبز را نقد میداد(البته ضعیف کردن سازمان از سال های 72 و 73 آغاز شده بود)در سال 1377 با 110 هزار تن چای موجود داخلی در انبارها رو به رو شد.
صبح رانکوه: واقعاً؟
رضاییان:سازمان چای به جای اینکه چای خریداری شده را با وارداتی ها اختلاط کند،چای خارجی را بدون اختلاط و به صورت صد در صد داخلی می فروخت.سازمان چای به تنهایی بازار فروش چای داخلی (بخوانید خارجی)را در ایران راه انداخت و چای داخلی را انبار کرد.در نتیجه ذائقه مردم تغییر کرد.در نهایت سازمان چای 78 میلیارد تومان به بانک ملت بدهکار شد و دیگر توان خرید برگ سبز را نداشت.بهای تضمینی خرید برگ سبز هر سال هم در سال بعد پرداخت می شد.
صبح رانکوه: نتیجه چه شد؟
رضاییان:در 28/11/78،در جلسه شورای اقتصاد دولت به ریاست سید محمد خاتمی-رئیس جمهوری وقت-من هم بودم.در این جلسه طرح اصلاح ساختار چای در هفت بند و یک تبصره تصویب و قرار شد چای را به بخش خصوصی واگذلر کنند.اما آن بندهایی از مصوبه که به کارخانه دار و کشاورز مربوط بود، اجرا شد ولی بندهای مربوط به دولت و بازار اجرا نشد.دولت وقت همکاری نکرد.
صبح رانکوه: تکلیف سازمان چه شد؟
رضاییان:دولت در50 سال حاکمیت خود بر چای با توجه به استفاده از ارز 7 تومانی و استفاده از تعرفه واردات در طول سال 1379 تا 1383 کار را به بخش خصوصی واگذار کرد اما تمام امکانات را از بخش خصوصی گرفت.پس از اصلاح ساختار چای ارز 7 تومانی،یارانه و تعرفه واردات را از بخش خصوصی گرفتند و از آن طرف پرداخت بهای برگ سبز را به گردن کارخانجات انداختند تا آنها مجبور باشند از بانک وام بگیرند آن هم با سود تا 54 درصد و بابت همین چند سال،214 میلیارد تومان بابت اصل پول به سیستم بانکی بدهکار هستند.اکنون 90درصد مدیران کارخانجات چای،ممنوع الخروج هستند.این پایان کار نبود و در سال 1383 باغات چای رها شد.
صبح رانکوه: سازمان چای،طرح اصلاح ساختار چای را اجرا نکرد؟
رضاییان:با واگذاری امور چای به بخش خصوصی(در حرف و نه در عمل)،سازمان چای منحله که اصلاح ساختار چای را در جهت خلاف نظرش می دید به جای اجرای مصوبات طرح اصلاح ساختار چای به کارشکنی و مقابله با چایکار،چایساز و بازرگانان واقعی چای در کنار بازار سنتی پرداخت،طوری که کشاورز و کارخانه دار به وظایف خود عمل کردند و حتی بهای برگ سبز چای را از راه وام به نام کارخانه دار با سودهای کذایی و با حذف همه خدمات دولتی از جمله ارز ارزان قیمت،یارانه دولتی و حتی تعرفه واردات پرداختنداما این سازمان در آن زمان به صورت قارچ گونه مبادرت به صدور مجوز کارخانجات جدید فراوری چای برای کارکنان و آشنایان خود کرد.تا آنجا که تعداد مجوزهای صادر شده در فاصله سال های 1379 تا 1383 به اندازه تمام مجوزهای صادر شده در طول 50 سال عمر این سازمان بود.دارندگان مجوزهای جدید هم پس از این که با استفاده از این مجوزها،وام های بانکی کلان را گرفتند،کارخانجات را فروختند.این سازمان همچنین ساختمان سابق خود واقع در میدان مادر تهران را فروخت اما باید روشن شود که به چه قیمت و به چه کسانی فروخته است؟در پی این رویه،تخریب باغات چای شدت گرفت و از 34 هزار هکتار باغ چای کشور،اکنون حدود 50 درصد آن تخریب و تبدیل به ساختمان و یا جنگل شده است.
صبح رانکوه: پس در آن زمان سازمان یا ارگان،متولی محصول چای نشد؟
رضاییان:در دولت نهم و از سال 1384 امور چای به سازمان تعاونی روستایی واگذار شد.سازمان تعاونی روستایی نیز خرید برگ سبز را به پای کارخانجات حساب کرد و پولش را از آنها می گرفت.یعنی سازمان،برگ سبز را از کشاورز می خرید و کارخانه دار می داد.حال چنان چه کارخانجات پول داشتند که می دادند و اگر نداشتند سازمان تعاون روستایی،چای خشک را به جای پول می برد و در نهایت هم دستگاه های فرآوری چای را ضبط می کرد. همین تعاونی روستایی از آن طرف آمده بود به ازای تولید هر یک کیلوگرم چای خشک، مجوز واردات 2 کیلوگرم چای خارجی را گرفته بود آن هم با تعرفه هر کیلوگرم 700 تومان که یا خود وارد می کرد یا مجوز را در بازار آزاد به وارد کنندگان می فروخت.نتیجه این سودآوری برای سازمان تعاون روستایی،ساخت ساختمان های مجلل و کاخ برای سازمان و بیچاره شدن چایکاران بود.
صبح رانکوه: دولت با این بخش خصوصی چه کرد؟
رضاییان:در سال 1389 سازمان چای دوباره احیا شد.از آن سال تا الان،باغات چای در حال از بین رفتن است. سازمان بدون مطالعه به کارخانجات جدید،مجوز تاسیس داد. الان هم مجلس،تحقیق و تفحص از سازمان چای را مطرح کرده است.البته دولت دهم در ابتدا احیای اداره کل چای شمال و سپس سازمان چای شمال کشور را تصویب کرد.به این امید که سازمان چای را در جایگاهی قرار دهد اما آن چه ابهام دارد این است که با وجود این سازمان و اداره کل هنوز هم تکلیف چای کشور روشن نیست.
صبح رانکوه: با احیای سازمان چای سازمان تعاونی روستایی به طور کامل کنار گذاشته شد؟
رضاییان:با احیای سازمان چای،سازمان تعاونی روستاییهمان نقشی را که سازمان چای سابق در برابر طرح اصلاح ساختار چای بازی کرد،آن هم با چایکاران انجام داد. بدین صورت که ول کن ماجرای چای نبود و چون مقادیر قابل توجهی چای خشک در اختیار داشت که همه را به دست آورده بود بنابراین از موضع قدرت برخورد می کرد.
صبح رانکوه: سازمان این همه چای را از کجا آورده بود؟
رضاییان:از آن جا که این سازمان متولی چای کشور بود،توانسته بود این میزان چای را برای خود انبار کند و با این قدرت با چایکاران رقابت می کرد.
صبح رانکوه: به چه صورت؟
رضاییان:این گونه که در زمان فصل برداشت،سازمان تعاونی روستایی اقدام به برگزاری منقصه برای چای های خشک انبارهای خود می کرد و با این کار توی سر کشاورز می زد.
صبح رانکوه: همه چای ها را فروخت؟
رضاییان:هنوز کار سازمان تعاونی روستایی تمام نشده و چای خشک در اختیار دارد تا بتواند ضربه نهایی را به این بخش از کشاورزی کشور بزند.
صبح رانکوه: مگر چه میزان چای خشک در اختیار این سازمان است؟
رضاییان:54هزار تن.سازمان تعاونی روستایی در اول بهار امسال برای فروش این میزان چای،مناقصه ای برگزار و قیمت هر کیلوگرم چای را 300 تومان اعلام کرد.در حالی که در همین زمان بهای هر کیلو گرم برگ سبز درجه یک 1200 تومان و درجه دو 650 تومان بود.توجه داشته باشید که از هر 5 کیلوگرم برگ سبز،یک کیلوگرم چای خشک به دست می آید.در نهایت سازمان،چای های انباری خود را به یک بازاری فروخت.او هم در ابتدای اردیسبهشت در انبار را باز کرد تا چای را وارد بازار کند که با مقاومت و مخالفت چایکاران روبه رو شد و کاری از پیش نبرد.

صبح رانکوه: نتیجه چه شد؟
رضاییان:دوباره از مهر ماه سال 1392 در انبار باز شد و از آن تاریخ با عنوان اینکه در حال صادر کردن چای هستند ، آن را داخل بازار داخلی می کنند.آن هم چای هایی که بهداشت و استاندارد آن را تایید نکرده و می گویند آلوده است.توجه داشته باشید که این حجم از چای نه تنها محصول امسال کشاورزان بلکه تا چند سال دیگر تهدیدی جدی برای محصول چای کشور است.
صبح رانکوه: سازمان چای در این مورد چه کرد؟
رضاییان:سازمان چای با این که در جریان چنین کاری بود ، ولی نه تنها واکنشی نشان نداد بلکه از چایکاران هم در برابر این موضوع حمایت نکرد.