صبح رانگوه: این روزهای زنان روستای زیبای جیرگوابر دوشادوش مردان مشغول چیدن و پخت آلوچه جنگلی یا به زبان محلی ترش هلی هستند. می دانیم که آلوچه درختی چند ساله و پهن برگ است که در مناطق مختلف از جمله شمال کشور به خوبی رشد می کند و دارای انواع مختلف می باشد. میوه های آن نیز ترش یا شیرین می باشند. این درخت در جاهای مختلف اسامی متفاوتی دارد مثلا درگیلان ” هلی ” نامیده شده و به شکوفه های آن که در نوروز درمی آیند” تی تی ” می گویند. میوه های آن در اردیبهشت و خرداد آماده مصرف هستند. در فصل پاییز برگ های این درخت به کلی می ریزند.
آلوچه جنگلی یا به گویش جیرگوابری” ترش هلی ” در داخل و اطراف محل به فراوانی وجود دارد .در موقع گلدهی در اواخر اسفندماه انگارسفره سفیدی بر منطقه پهن کردند. گلهای زیبا و سفید و انبوه آن بنام ” هلی تی تی ” نوید دهنده بهار است و زینت بخش سفره هفت سین ایام عید . وقتی گلبرگها می ریزد میوه نارس را “هلی زالک ” می گوییم وقتی دانه بست و هنوز سبزه و مغز دانه سفت شد معمولا “هلی ” می کنند و آی خوردن داره این هلی … برای اینکار مقداری هلی تازه را کنده در ظرفی مسی یا رویی ریخته و با ” دست سنگ ” یا گوشت کوب به آرامی به آن ضرباتی وارد می کنند تا گوشت آن از تخم ، نیم بند کنده شود و به نحوی که تخمها نشکند چرا که در صورت شکستن تخمها تلخه می زند و قابل خوردن نیست ، سپس به آن نمک و نعناع خشکه اضافه نموده با اشتها میل می نماییم .البته در جیرگوابر به همراه نعناع تازه ، سیر و هم آماده می شود که بسیار خوشمزه می شود . برخی افراد می گویند ما نمی توانیم اینها را بخوریم دندانشان زوز می گیرد که نشان می دهد، دندان سالمی ندارند باید به دندان پزشکی مراجعه کنند .
آلوچه ها در اواخر خرداد شروع به رسیدن می کنند و پس از ر سیدن به رنگهای ” زرد تا سیاه ” و طعم مختلف از “ گس تا شیرین ” قابل امتحان و برداشت می شوند . در جیرگوابر معمولا هر خانواده ای در اطراف خانه یا دور زمین زراعی یک تا چند درخت رقم مرغوبش را دارد و در صورت کم بودن جهت برداشت به جنگل اطراف محل می رود .
از میوه رسیده هلی جهت تهیه نوعی خورشت محلی بنام ” هلی قورو ” و ” لواشک ” و برگه آلوچه (ترش هلی کال) هم استفاده می شود. برای هلی قورو ابتدا میوه رسیده آنرا در ظرفی با مقداری آب ریخته و می پزند و آب پز شده را از آبکشی عبور داده و تخم و پوست را جدا می نمایند و سپس در مایتابه یا دیگی کوچک پیازداغ کرده و مواد را اضافه کرده و تخم مرغ زده ومقداری شکر ریخته و چاشنی را کنترل نموده پس از مدتی جوشیدن که جا بیفتد قابل مصرف به همراه برنج (پلو) و یا با نان میل می شود .ب
داستان ترش هلی ترشی هم این روزها به اوج کارش رسیده است و زنان کاری روستای جیرگوابر مشغول برداشت و پخت رب آلوچه یا به گویش محلی ترش هلی ترشی هستند . برای اینکار هلی برداشتی را در ظرفی بزرگ ریخته و با آب کاملا شسته و تمیز می نمایند و سپس داخل دیگی بزرگ ریخته و مقداری آب اضافه نموده و می پزند آتش را کم یا خاموش کرده و مدتی بعد تا خنک تر شود سپس با آبکش یا صافی دیگری عبور داده آبش را می گیرند و اینبار آبش را در دیگ ریخته و روی آتش حرارت می دهند تا جوشیده و ضمن هم زدن مخصوصا اواخر کار تا به ته دیگ نچسبد و ترشی خوب و خوش رنگی حاصل شود. هرچه در اواخر کار حرارت ملایمتر و بهم زدن و مراقبت بیشتر باشد ترشی (رب) بهتر و با کیفیت تری حاصل می شود هرچند نوع رقم آلوچه و میزان رسیدن میوه (کال نباشد ) و سالم بودن و کرم خورده نباشد در تعیین کیفیت رب آلوچه تاثیر به سزایی دارند .
ترشی هلی ترشی را درجیرگوابر به همراه ترشی های دیگر مثل ترش انار ترشی(رب انار) و کندس ترشی(رب ازگیل وحشی) و یا ترش سه ترشی (رب سیب ترش جنگلی) و … در غذاهای مختلف بخصوص تهچین مرغ محلی یا بوقلمون و اردک محلی و … استفاده می شود .
بیشتر تولیدکنندگان برای مصرف خانوار است اما برخی هم گوشه چشمی به فروش بازار مصرف رستورانها هم دارند و قیمت مناسبی در سالیان اخیر یافته است .
در مورد خواص هلی می توانیم به این موارد اشاره نماییم:
خواص :
آلوچه غنی از ویتامین C ، اسید‌مالیک و اسید سیتریک است و مصرف زیاد آن باعث نفخ معده می‌شود . برخی گیاه شناسان معتقدند مصرف آلوچه برای بهبود طعم دهان مفید است. از خواص دیگر این میوه ، خاصیت مسهلی آن است . همچنین اثرات منحصر به فرد آن شامل کاهش فشارخون و چربی خون ، حذف رسوبات از خون و تنظیم عملکرد معده‌ای – روده‌ای است. آلوچه باعث تعادل اسید و باز در جریان خون می‌شود ، از این رو می‌تواند در درمان حالت اسیدی خون مفید باشد. این میوه اثرات قابل‌توجهی در جلوگیری از بیماری‌هایی مانند چربی خون بالا، پیری سلول و سرطان دارد. اسید بنزوئیک ، ترکیبی است که خاصیت ضد میکروبی دارد. این ماده به طور طبیعی در گوجه سبز وجود دارد.
همچنین، بعضی از تحقیقات بیانگر خاصیت ضدقارچی و ضدباکتریایی این میوه هستند. مطالعات نشان می‌دهد که این میوه می‌تواند در درمان تومورها موثر باشد. همچنین به‌دلیل وجود اسید اسکوربیک (ویتامین ث)، برای افراد مبتلا به نقرس توصیه می‌شود.
خواص داروئی و درمانی آلوچه وحشی:
آلوچه وحشی خارش بدن را برطرف می کند.
آلوچه وحشی سر درد را رفع می کند . برای این منظور باید آب آن را با گل بنفشه مخلوط کرده و بر پیشانی مالید.
آلوچه وحشی در معالجه کم خونی ضعف و ناتوانی و خستگی جسمی مفید است .
آلوچه وحشی سرشار از ویتامین C ، B ، A – قند و هیدرات کربن – آهن – کلسیم – فسفر – منیزیوم – پتاسیم – سدیم – منگنز می باشد .
برگهای خشک درخت آلوچه وحشی ادرار آور و ملین و تب بر است.
آلوچه خشک میوه ای سرشار از ویتامین A و آهن است و یک غذای نیرو بخش می باشد که مخصوصاً ورزشکاران باید آن را مصرف کنند.
کمپوت آلوچه وحشی خشک داروی ممتازی برای معالجه و رفع یبوست می باشد.
برگ و مغز و هسته آلوچه کرم کُش است.
از میوه آلوچه وحشی برای معالجه اسهال خونی و اسهال ساده می توان بهره جست ( ۲۵ گرم آلوچه را دریک لیتر آب بمدت ۱۰ دقیقه جوشانده و هر روز ۲ فنجان نوشیده شود.)
انواع آلوچه تازه اعمال کلیه ها را آسان می نماید.
انواع آلوچه تازه برای از بین بردن کم خونی اشخاص بسیار مفید است.
انواع آلوچه تازه برای درمان سوء هاضمه موثر است.
آلوچه خشک صفرا بُر خوبی است.
آلوچه خشک برای رفع خونریزی سودمند است.
شربت آلوچه مسهلی خوب و بی ضرر است و آرامش بخش سینه است ( ۴۰۰ گرم آلوچه را در ۴ برابر حجم آب با مقداری شکر مخلوط نموده تامدتی بماند تا جا بیفتد.)
برای از بین بردن خشکی شکم و درمان قی و استفراغ های حاصله از گرمی و حرارت بدن می توان مقداری آلوچه پخته را بصورت مرهم مدتی بر روی شکم قرار داد.
کشیدن آلوچه به چشم مفید است و چشمها را تقویت می کند.
مرهمی که از مخلوط آلوچه و سرکه تهیه می شود برای درمان جوشها بخصوص جوش بدن اطفال که توام با ترشح است مفید است.
آلوچه برای اشخاص سرد مزاج و کسانی که نفخ شکم دارند مضر است.
برای معالجه برفک دهان نوزادان می توان یک عدد آلوچه خیس شده را در یک تکه پارچه نازک و پاکیزه پیچید و دور دهان و داخل دهان نوزاد مالید.
برگه آلوچه بهترین ضد سم است.
برگ آلوچه دستگاه هضم غذا در بدن را منظم می نماید.
ارسال مطلب: مهندس محمد عبدی سنه کوهی