اختصاصی /روستای تاریخی اُمام رانکوه املش

،

  اختصاصی صبح رانکوه: این اثر در تاریخ ۲ آبان ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۶۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. میل اُمام که در میان مردم منطقه به برج امام و همچنین آتشکده ی دوران ساسانی معروف است،.

پیشینه تاریخی روستای امام
به گزارش خبرنگار  صبح رانکوه: روستای تاریخی امام با پیشینه تاریخی چند هزار ساله با طبیعت دلربایش در نواحی کوهستانی شهرستان املش ودر دل کوه های سمام واقع شده است. قدمت تاریخی روستای مام که در قدیم به آن «وامام» گفته می شد بسیار کهن می باشد. تاریخ این قدمت به سب یافت شدن گورهایی در اطراف روستا که محتوی وسایل و ابزارهای ضروری ونفیس ایام حیات شخص مدفون بوده است و به زمان های پیشتر از 3000 سال می رسد.
گورستان های تاریخی امام در سال 1338 هـ . ش توسط حبیب اله صمدی مورد کاوش قرار گرفتند «صمدی در مورد گورستان امام می نویسد:» در دامنه شمالی امام تعداد 36 گور مورد کاوش قرار گرفته، اغلب گورها بدون سنگ چین و به طریق نامنظم ساخته شده بودند و بدون لعاب باسر پیکان های مفرغی با اندازه های متفاوت معمولاً در بالای جسد ونیز پایین پاها به دست آمده است. اما در دامنه ی جنوبی متجاوز از 18 تا 20 گور مورد کاوش قرار گرفت، نکته حائز اهمیت آنها این بود که همگی متعلق به زنان بوده و اشیای این گورهای شامل ظروف وزیور آلات بوده است. برخلاف گروهای دامنه ی شمالی امام، برخی از گورهای دامنه ی جنوبی امام، حفظ استحکام اسکلت ها بعد گذشت حدود3000 سال است. اشیای گورهای ا مام اکثراً ظروف سفالی شامل : کوزه ها وکاسه های سفالی وخاکستری با بدنه ی مخروطی شکل می باشند .« صمدی قدمت گورهای امام را بین سده های نهم تا هفتم پیش ازمیلاد می داند. « ولی جهانی، 1387 ،ص 95) گورستان های کشف شده در روستای امام عبارتند از :

– گورستان تاریخی خرمن لونه در 500 متری روستای امام
-گورستان گاوسره چال در 100 متری روستای امام
-گورستان تاریخی لیار چاله روستای امام از دیگر آثار باستانی این روستا که در سازمان میران فرهنگی نیز به ثبت رسیده اند می توان به محوطه تاریخی «میل امام» نام برد که قدمت 3500 ساله دارد و در دوران آتش پرستی باستان به عنوان آتشکده ازآن استفاده می شود همچنین از دیگر آثار این روستا می توان به تپه گل گاو زبان مالگه در قسمت شمال روستا نام برد. اهمیت روستای امام ازآنجا آغاز گردیده که از حدود دهها سال پیش این روستا مرکز حکمرانی و گردشگری خوانین در فصول گرم سال بوده است به طوری که خانه های برخی از این خوانین هنوز هم در روستا واقع بوده و مورد استفاده ی سرایه داران می باشد که از جمله : خان محمد تقی خان صوفی، محمدرضا خان عنایتی صوفی، امام الله خان صوفی، هادی خان صوفی و مسعود خان صوفی، خانه حاج آقا عابدینی می باشد که مورد ثبت آثار باستانی میراث فرهنگی قرار گرفته اند.
موقعیت جغرافیایی روستای امام
هنگامی که اطلس گیتا شناسی رامی گشاییم درکرانه های دریای خزر در شمال ایران استانی را مشاهده می کنیم که در منتهی الیه این استان شهرستانی کوچک با قدمتی کهن را می یابید که در قسمت جنوب این شهرستان دهستانی با نام دهستان سمام واقع شده که دارای عرض جغرافیایی 36درجه و 49دقیقه شمالی وطول 50درجه و 10 دقیقه¬شرقی می¬باشد و روستای امام یکی از مهمترین قراء این دهستان می باشد که در قسمت شمال دهستان سمام قرار گرفته است و از شمال با روستای تماجان، از شرق با روستای کاکرود وازغرب با روستای سیاهکوه واز جنوب با روستای ملکوت (مرکز دهستان ) ولرود همسایه می باشد و فاصله آن تا مرکز شهرستان املش 74 کیلومتر می باشد.
آب وهوای روستای امام
روستای امام در ناحیه کوهستانی وییلاقی شهرستان املش ودر ارتفاعت تقریبی 1730 متری از سطح دریا واقع گردیده و دارای آب وهوای نیمه مرطوب و خشک با زمستان های نسبتاً سرد و بارش برف و باران زیاد و تابستان های معتدل و خنک ومرطوب می باشد. روستای امام در منطقه ای سرسبز احاطه نموده اند قرار دارد. چشمه ساران ومناظر دل انگیز متعدد، باغ های فندق ودرختان بلند سر به فلک کشیده ی گردو نیز به زیبایی ها ، اهمیت روستا ولطافت هوای آن می افزاید.
پوشش گیاهی روستای امام
دراین روستا گل وگیاه معطر و دارویی به صورت خودروزیادند که در طبخ غذا و تهیه داروها و عرقیات درمانی استفاده می شوند که عبارتند از : ماسب بلبله که درماه فروردین می روید، آغوزکه، چوچرم، کرک چره، چوچاق، شانومیک، ژنگ، گزنه، گل گاوزبان، گل ختمی، میشیم، پونه، کاکوتی، نعناع، کاسه شکن، گل محمدی که برخی از این زنان از این گل برای مصرف خودشان گلاب تهیه نمایند وبسیاری از عرقیات گیاهی رانیز به روش گلاب گیری در روستا انجام می دهند.
پوشش گیاهی که توسط اهالی کاشتو پرورش می یابد عبارتنداز : گندم، جو، عدس، لوبیا، چیتی و انواع سبزی ها .
علاوه بر این ها در کوهها وتپه های اطراف نیز پوشش گون وگیاهان خودرو بر زیبایی طبیعت می افزایند. درختانی که در روستا رشد و نمو می نمایند نور پسند و سایه پسند از قبیل گردو، فندق و انواع درختان میوه که بسیار نیز خوشمزه اند.
اهمیت پوشش گیاهی
وجود پوشش گیاهی در روستا فوائد متعددی دارد که دراین جا فقط به مواردی از اهمیت پوشش گیاهی در روستا اشاره می کنیم :
-حفاظت خاک در برابر فرسایش
-کُند کردن حرکت آب و جلوگیری از ایجاد سیل
– کمک به تغذیه آب و هوای زیرزمینی
-حفظ حیات وحش ومحیط زیست
-منبع اصلی تولیدات دامی ( به ویژه گوشت قرمز )
-کاهش تبخیر سطحی خاک، کاهش آلودگی هوا وزیبایی چشم اندازهای طبیعی و حفظ رطوبت و لطافت هوا
مهمترین عوامل مؤثر در تخریب مراتع روستا عبارتند از :
-چرای مفرط وبی رویه ی مراتع توسط اهالی
-چرای زود هنگام مراتع
-شخم زدن اراضی مرتعی به منظور تبدیل کردن آنها به زمین های کشاورزی وساخت وساز.
متأسفانه هنوز طرحی برای عمران و برای حفاظت از پوشش گیاهی روستا صرائه و عملی صورت نگرفته است.

کوه ها وتپه های روستای امام
روستای امام درکنار یک رودخانه واقع شده و اطراف آن رانیز تپه ها وکوه های کم ارتفاع فراگرفته است طوری که خود روستا دربن بست چند تپه قرارگرفته است. که عبارتند از قره تپه، بلندی های خوشخانی، تپه صومعه سرا که در زبان عامیانه محلی به «سومانسرا» خوانده می شود.
رودخانه ای نیز در روستا وجود دارد که از چشمه های منطقه خوشخانی سر چشمه می گیرد و از درون رستا به سمت کاکرود در جریان است ودر بین اهالی روستای امام به«فضلی رود» معروف می باشد واز آب آن برای آبیاری باغهای فندوق که در مسیر رود قرار دارند استفاده می شود.
آب این رودخانه در فصل بهار با ذوب شدن برف کوه ها و پرآب شدند چشمه های زیاد و دراواخر تابستان و پاییز کمتر می شود. پربارش ترین ماه های سال در روستا پاییز وزمستان است که بارش برف آذر ماهی در روستای اهالی را بسیار خوشحال می نماید زیرا معتقدند که برفماه قوس یا آذر براثر سردی زمستان یخ زده و در یخچال های طبیعی ماندگاری بیشتری دارد و در نتیجه در فصول بهار وتابستان کم آبی ندارند.
بافت روستای امام
روستای امام شکلی تقریباً میدانی دارد به صورتی که بازارچه کوچکی متشکل از 4 الی 5 مغازه در کنار مسجد محل و تقریباً وسط روستا قرار دارد و خانه های مسکونی، باغات گردو وفندوق، زمین های کشاورزی وسپس تپه ها و بلندی ها در اطراف قرا ردارند.
دره ای که از وسط روستا گذشته ونهر کوچک سفید چشمه درآن جریان دارد واز کنار بازارچه روستا گذشته و برزیبایی آن می افزاید. این نهر کوچک باعث شده بافت قدیمی روستا به دو قسمت تقسیم شود. روستای تاریخی امام به دلیل داشتن آثار معماری سنتی و خشتی می تواند مرکز مطالعات پژوهشی وتاریخی در مورد آثار خشتی و آجری قرار گیرد.
دراین روستا خانه های قدیمی ویکسری از خانه های جدید در کنار هم دیده می شود، ساخته شده اند که از قسمت های پایین یا طبقه اول یا تحتانی معمولاً برای انبار کردن علوفه یا وسایل کشاورزی ودیگر وسایل مورد نیاز زندگی وبعضاً برای آشپزی استفاده می شود.
از ویژگی های ساخت خانه های امام می توان به استفاده از سنگ های سخت وهمچنین استفاده از مصالح موجود در روستا از جمله : سنگ، چوب و …. نام برد.
«اکثر خانه های امامی دو راهروی میانی با درهای چوبی دارند، وجود پنجره ها ودرهای زیاد در کل خانه های قدیمی امام نشان دهنده ی آن است که سازندگان برای تهویه مناسب هوا در داخل ساختمان و کاستن از گرمای هوا در فصل تابستان با آگاهی عمل کرده اند.
به طور کلی خلاصه ی ویژگی بناهای تاریخی امام عبارتند از :
1)ساخت مناسب سازه با شالوده محکم، جرزهای قطور.
2)استفاده از مصالح بومی نظیر: سنگ، آجر، خشت، چوب، ملاط و آهک.
3)معماری آگاهانه برای استفاده از بنا در تابستان.
4) ترکیب مناسب معماری بومی اواخر قاجار و اوایل پهلوی که از معماری اروپای شرقی تأثیر گرفته اند.» (ولی جهان، 1387، ص 95).
امروزه نیز اهالی روستا بناها را به صورت قدیم دو اشکویه با ایوانهای باریک و راه پله ای ارتباطی به داخل خانه می سازد اما متأسفانه دیگر سقف ویلایی بیرونی بنا را لته پوش نمی نماید بلکه با حلب سقف را پوشش می دهند سقف داخل بنا را با لمبه کوبی زیبا وقاب بندی می کردند که هنوز هم از این طرح استفاده می شود سطح داخلی دیوارهای بنا را باملاط گل و آهک پوشش داده و سطح بیرونی ساختمان را با کاهگل می پوشانند. مشکلی که امروزه در روستا وجود دارد حضور عده ای از اهالی شهر است که در روستا به ساخت بناهای مسکونی با شکل وساختار شهری و مصالح شهری پرداخته اند و به ساختار قدیمی وزیبایی روستا لطمه زده که اگر جلوی اینگونه اقدامات گرفته نشود در دهه های آینده دیگر روستایی وشکل بومی نخواهیم داشت.
امکانات زیربنایی :
1)آب : مردم روستای امام تا سالهای 74-73 برای استفاده از آب آشامیدنی ازآب چشمه «سفید چشمه» که بسیار زلال وسرد است، استفاده می نمودند و برای شستشو ومصارف دیگر خانگی از نهر کوچکی که ازهمین چشمه سرچشمه می گرفت استفاده می کردند اما بعدها ازسرچشمه های دیگری که در بلندی های خوشخانی بودند عملیات لوله کشی صورت گرفت و اکنون از لوله کشی استفاده می نمایند اما هنوز اهالی روستا معتقدند که برای آب خوراکی روی سفره باید از آب سفید چشمه استفاده نمایند چون اعتقاد به سالم بودن و سبکی آب این چشمه دارند.
2)برق:در گذشته برای روشنایی از فانوس، چراغ گردسوز وچراغ زنبوری وچراغی که به آن ستکا می گفتند، استفاده می کردند اما در فاصله سال های 79-78نعمت برق به روستا وارد واهالی بهره مند ازاین نعمت گردیدند.
3)نفت و گاز : مردم روستا برای خرید مواد نفتی باید کالا برگ دریافت دارند که برای خرید نفت فروشندگان مجاز نفت را با ماشین های مخصوص به روستا آورده و بین مردم تقسیم می نمایند که در فصل پاییز وزمستان مصرف نفت افزایش می یابد.
متأسفانه روستای امام از نعم گاز شهری بی بهره است ومصرف گاز در روستا به صورت گاز مایع ودر سیلندرهای مخصوص است که جوانترها بیشتر استفاده می نمایند برای تهیه این سیلندرها نیز نیز یا باید به روستای ملکوت که مرکز دهستان است مراجعه گردد و یا از مرکز شهر تهیه گردد.
4)تلفن : این روستا از سال 1385 دارای تلفن شده وبیشتر منازل امروزه تلفن وجود دارد. علاوه برآن از تلفن ه مراه نیز استفاده می گردد.
5)راه های ارتباطی : این روستا در بن بست قرار دارد و دسترسی به آن از راه املش، رحیم آباد ، گرمابدشت و سپس از عبور از روستای زیاز ، آغوزبن، شوک، هلوبن دره، مصطلاکوه، دره ی کاکرود وطی حدود 2 کیلومتر جاده خاکی میسر می گردد.
اگر از روی نقشه مشاهده شود بلندی های شهرستان املش به شهرستان رودبار متصل است بنا به گفته اهالی روستا در زمان های قدیم که ماشین به روستا رفت و آمد نداشت مردم قزوین، عمارلو و رودبار ازهمین بلندی ها وکوه ها با طی مسافت ها و تحمل سختی های زیاد به وسیله چارپایان به امام آمده و دادو ستد می کردند واین عمل به صورت معکوس نیز صورت می گیرد یعنی اهالی امام نیز به همین طریق کالاهای تولیدی خود را برای فروش به رودبار وعمارلو می بردند.
امکانات بهداشتی :
1) خانه بهداشت : تا حدود 10 سال پیش در روستای امام خانه بهداشت وجود داشت و فعالیت های درمانی و دارویی درآن رایج بود اما اکنون ساختمان آن به صورت بلا استفاده در روستا وجود دارد وهیچگونه امکانات دارویی و درمانی در روستا وجود ندارد و اهالی در مواقع ضروری با مشقت خود را به درمانگاه روستای ملکوت یا کجیدویا به شهر برساند.
2)حمام عمومی :امروزه تمام خانه های روستایی دارای حمام می باشند. در گذشته که درخانه های روستا حمام وجود نداشت مردم از حمام عمومی روستا استفاده می نمودند به طوری که تا 7 یا 8سال پیش هم این حمام فعال بود و مردم به صورت موردی ازآن استفاده می کردند.

امکانات تفریحی امام:

1)قهوه خانه : در روستای امام که امکانات تفریحی وجود ندارد دو قهوه خانه محل تجمع وبحث و گفتگو برای مردان روستا به شمار می رفتند که اکنون با فوت صاحب یکی از این دو قهوه خانه در حدود4 ماه پیش فقط یک قهوه خانه در روستا وجود دارد.
2) مدارس : مدرسه ابتدایی در روستای امام از گذشته های دور وجود داشت بعد از انقلاب اسلامی نیز مدرسه ابتدایی به صورت مشترک برای دختران و پسران در روستا وجود داشت اما از سال های 85-84 به دلیل کاهش جمعیت مدرسه ابتدایی محل پلمپ شد ودانش آموزان برای علم آموزی به روستا های دیگر رفت و آمد می کنند و یا خانواده هایشان در فصول تحصیل با تحمل مشقتها به شهر کوچ می کنند تا فرزندانشان از تحصیل علم باز نمانند. مدارس راهنمایی و دبیرستان هم هیچوقت در روستا وجود نداشت ودانش آموزان راهنمایی و دبیرستانی در مدارس شبانه روزی واقع در شهر املش و روستای ملکوت تحصیل می نمایند.
نهادهای اداری، مذهبی، عمومی
1)شورای محل ودفتر بسیج: شورای اسلامی روستا توسط 3نفر از منتخبین روستا اداره می شود.
دفتر بسیج روستا درکنار بازارچه محل قرار دارد.
2)مسجد : این روستا دارای یک مسجد به نام مسجد امام حسین (ع) می باشد و برگزاری نمازهای جماعت، مراسم عزاداری، رأی گیری ، مراسم جشن اعیاد و پیروزی انقلاب، بررسی وحل مشکلات روستا، جمع آوری کمکها و … درآن صورت می گیرد.
3)بقعه سیده وقبرستان : بقعه سید نرگس خانم در کنار قبرستان روستا قرار دارد و از لحاظ اعتقادات اهالی روستا حائز اهمیت ا ست. بنای بقعه با مصالح و شکل بومی ساخته شده است.
قبرستان روستا نیز که محوطه بیرونی این بقعه را تشکیل می دهد به شکل سنتی و شکل قبور به صورت قدیمی می باشد. به تازگی غسالخانه ای نیز در کنار مسجد محل در حال ساخت می باشد.
4) مغازه ها و نانوایی : روستای امام داری بازارچه کوچکی متشکل از 2 تا 3 مغازه در کنار قهوه خانه و یک مغازه خیاطی مردانه است که درآنها میوه، وسایل شوینده، بهداشتی، انواع خوراکی ها و نوشیدنی ها و …. به فروش می رسد.
موضوع جالبی که بعد از ظهرها توجه هر تازه واردی را جلب می کند عطر وبوی خوش پخت نام است اما نه از سوی نانوایی محل، زیرا که هنوز نانوایی در محل وجود ندارد بلکه هریک از زنان سخت کوش روستا خود به پخت نان می پردازند در کنار برخی از خانه های روستایی اتاقکی کوچک با تنوری در وسط آن به چشم می خورد که در کنار برخی از خانه های روستایی اتاقکی کوچک با تنوری در وسط آن به چشم می خورد که عملیات پخت نان درآن صورت می گیرد به نام « تنورستان » و در اصطلاح محلی به صورت مشترک از یک تنورستان استفاده می نمایند طوری که برنامه پخت نانشان را هماهنگ می کنند که تداخل با کار همسایه نداشته باشند واین نشان از همدلی و یکدلی مردم دارد.
نکته ای که باید یادآور شوم اینکه توسعه وآبادانی یک منطقه علاوه برارتقای سطح فرهنگی وشعور سیاسی واجتماعی مردم نیازمند رشد اقتصادی از دستاوردهای کشاورزی، صنعتی، خدماتی و غیره می باشد.
روستای امام با دارا بودن پتانسیل های قوی ونهفته کشاورزی، گردشگری و اقتصادی به نسبت مساحت وتراکم جمعیتی خود می تواند در افزایش تولید واقتصاد شهرستان املش و استان گیلان نقش مناسب داشته باشد. وجود نیروی انسانی تحصیل کرده وبالنده و منافع بالقوه روستای امام به شمار می آیند که همه فاکتورهای بنیادین را یکجا در راستای توسعه و شکوفایی اقتصادی به همراه دارد. ولی متأسفانه در بن بست قرار گرفتند وانزوای جغرافیایی وهمچنین تحمیل افرادی نالایق و بی تجربه در چند دهه گذشته برهم مدیریتی شهرستان املش، مانع توسعه اقتصادی املش ورستاهای تابعه و ازجمله ده امام گردیده است. (ادامه دارد).
منابع
1-ولی جهان –باستان شناس املشی- رشت ، نشر فرهنگ ایلیا 1387 ، نشر فرهنگ، ایلیا، 1387.
2-بهبودی املشی، محمد حسینی – از تاریخ تأخیرات، آمل، نشروا 1387.
3-فخرای ابراهیمی، گیلان در گذر زمان، انتشارات جاویدان، 1354.
4-پرس وجوهای محلی از برخی ازبزرگان حاضر دراملش
5-مجموعه مطالبی که خانم زینب آزموده در مورد املش از بزرگان ومورخین جهانی جمع آوری نموده است.