صبح رانکوه:
نام محلی : آغوز (گرکن)
نام فارسی : گردو ، گردو جنگلی
نام علمی : با نام علمی Juglans regia از خانوادهٔ Juglandaceae است. نام علمی این جنس از کلمه لاتین Jovis-Glans به معنی فندق ژوپیتر گرفته شده است.
گردو (فارسی دری: چهارمغز، نام علمی: Juglans regia) میوهای گرد، با دو پوسته، یکی نرم و سبزرنگ که به تدریج خشک می‌شود و از بین می‌رود و دیگری سخت و چوبی است. مغز آن خوراکی است و روغن فراوان دارد.
گردو، میوه مغزدار باارزشی است که انواع مختلفی دارد. گردو منبع عالی پروتئین، فیبر، ویتامین‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و مواد معدنی است. این میوه مغزدار یکی از بهترین منابع اسیدهای چرب امگا۳ است. واژه جوز معرب گوچ پارسی میانه به همین معنی است.
برابر بررسی‌های دیرین شناسی گیاهی و گرده‌شناسی در روی کرهٔ زمین، گونه‌های مختلف گردو از زمان‌های بسیار قدیم به ویژه از دوران سوم زمین‌شناسی وجود داشته است.منشاء درخت گردو را آسیای غربی و نواحی هیمالیا می‌دانند.
انواع این درخت در چین، ژاپن، فرانسه و آمریکا کشت می‌شود مهمترین گردوهای موجود دردنیا معروف به گردوی ایرانی است، زیرا ابتدا از ایران به خاور میانه و از آنجا به یونان و روم و سپس به انگلستان و بعد به امریکا برده شده است. گردو ی ایرانی تنها گونه‌ای از این خانواده است که مغز آن از نظر خوراکی مصرف اقتصادی دارد. گردوی معمولی درختی است یک پایه که بلندی آن از ۱۰ تا ۲۵ متر قابل تغییر است، گردو دارای برگهای مرکب شانه‌ای است و درختی یک پایه است که گلهای نر و ماده روی یک درخت به صورت جدا گانه ظاهر می‌شوند. گامت‌های ماده گردو دگر گشن است گرده افشانی آن به وسیله باد انجام می‌شود و حشرات در آن نقشی ندارند.
با این توصیف مهمترین انواع گردو که در ایران کاشته می‌شوند عبارتند از: گردوی کاغذی، گردوی سنگی، گردوی ماکویی، گردوی سوزنی، گردوی نوک کلاغی، گردوی ضیا آبادی، گردوی خوشه‌ای، سبزوار، گردوی آمیخته خراسان، گردوی مازندران، گردوی شهمیرزاد، گردوی قزوین و طالقان، خوانسار، گردوی تسوج در آذربایجان، گردوی همدان، وانشان و تویسرکان و سایر مناطق…
گردوی جیرگوابر که به محلی آغوز یا گرکن گفته می شود از انواع گردوی ایرانی بوده و از محصولات باغی و جنگلی محسوب می شود یعنی هم در حواشی زمینهای زراعی و هم داخل محل کنار خانه سرا هر خانواده جیرگوابری یک یا چند درخت گردو دارد و در میان درختان جنگلی معمولا درختان گردوی بسیاری را می توانید مشاهده کنید که سالیانه با محصول دهی بسیار خوبی بین حیوانات وحشی مثل راسو که به محلی ”زربینیکه” گفته می شود و اهالی رقابت در برداشت و مصرف آن وجود دارد .
درختان گردوی جیرگوابرمعمولا در قدیم به تعداد بسیار زیاد بود اما امروزه در گوشه و کنار می توانید درختان مسن سر به فلک کشیده و جوان چند ساله را براحتی ببینید . تمامی درختان گردوی جیرگوابر بذری می باشند یعنی با کاشت یک عدد گردو (کال) به طور طبیعی یا دست کاشت کاشته می شوند و مورد حفاظت قرار می گیرند برای همین از کاشت تا محصول دهی بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال طول می کشد تا نوبرانه دهند و از سنین بالای ۳۰ سال تازه به تولید اقتصادی می رسد و محصول آن هم بیشتر در حد مصرف خانوار می باشد .
از اواخر مرداد ماه و اوایل شهریور کار برداشت گردو از درختان گردوی جیرگوابر آغاز می شود و حدود یک ماه طول می کشد وتمامی درختان گردوی جیرگوابر از نژاد بومی و درختان تنومند با سرشاخه های بلند و گاهی دارای شاخه های به نسبت نازک و طویل می باشد .
به هر گردوی با پوست کلفت بنام “ژیمبیل” روی شاخه رایک “آغوز کال و اگر دوتایی باشد دوژیمبیلی و اگر سه تایی باشد سه ژیمبیلی و اگر چهار تایی باشد چهار چمبلی ژیمبیلی و …گفته می شود و هر چه این عدد بزرگتر می شود علاوه بر اینکه بارآوری زیاد آن درخت را نشان می دهد.
از طرف دیگر میزان روغن موجود در مغز گردو هم باعث تقسیمات دیگری می شود و کیفیت بالای گردوی جیرگوابر در مجموع بخاطر وجود مغز گردو با روغن بالای آن است که از عطر و طعم بسیار خوبی برخوردار بوده و خورشت فسنجون بسیار خوبی پخته می شود .
گردوها در اوایل بهار قبل از برگ در آوردن با گلدهی که درجیرگوابر “ریسی” گفته می شود، ایجاد می شود و کم کم رشد کرده و بزرگ می شود تا اینکه در اوایل تابستان دیگر درون میوه شیره لزجی ایجاد می شود و به مرور سفت شده و مغز گردو تشکیل می شود اما این تمام داستان نیست و هنوز میوه قابل برداشت نمی باشد. برای برداشت گردو باید صبر کرد تا در مرداد ماه پوسته خشبی که به آن “ژیمبیل” می گویند قهوه ای تیره تا به اصطلاح “سیوکنار” شود و وقتی سیوکنار شود یعنی دیگر رسیده و قابل برداشت میگردد که بر این مبنا هم درختان گردو به زودرس ( گرم آغوز) و دیر رس ( سرد آغوز ) و … تقسیم بندی می شود .
وقتی گردو کاملا سیوکنار شد و رسید به مرور پوسته رویی یعنی تلپاسی آن کم کم کنده شده و “آغوز تریک ” می شود.ولی معمولا قبل از اینکه گردو روی درخت پوست بیندازد(تریک شود) شخصی که وارد است و بالای درخت رفتن و برداشت برای او با یک ترکه چوبی بلند می تواند تک تک گردوها را با ضرباتی به پایین بیندازد و به او” آغوز رت” یا “دار رت” و به چوب او “آغوز رت چین” و به توان او “دار شو” و به این روزی که برای برداشت اختصاص می دهند” آغوز چینی” می گویند .
پس از برداشت گردو ها را جدا کرده و بقیه را در کیسه پلاستیکی در گوشه ای گذاشته تا قابل تریک شدن شود آنگاه زنان خانه دار با دستی دستکش گذاشته و در قدیم بدون دستکش کار پوست کنی را انجام می دهند که معمولا آب آن انگشتان دست را به شدت سیاه می کند .امروزه برخی به شهر آورده با دستگاه پوست کنی آغوز تریک می کنند .
داستان گردو و برداشت آن از خاطره انگیزترین بخش محصولات درختی جیرگوابر برای نسل ماست چرا که روزها تا دم غروب “آغوز بازی” بازی می کردیم و بدین وسیله لذ ت برده و سرگرم می شدیم که خود داستان مگوی فراوانی دارد و اما در موقع برداشت هم معمولا درختانی را هدف قرار داده و پس از آغوز رشی و جمع آوری توسط صاحبان گردو ما بچه ها دو کار انجام می داد یم یکی : تمام کنار و گوشه و زیر برگها و خلاصه همه جا را دنبال گردو گشته و به این کار ”پس فچین ” می گفتیم تا تک دانه های گردوی جامانده را بقاپیم و بچه های بزرگتر به بالای درخت رفته و برخی از پایین گرا داده و به اصطلاح ” آغوز فچین” می کردیم و یا اگر نمی توانستند بالای درخت بروند دسته جمعی و به نوبت با پرتاب چوب یا سنگ پرتاب نموده تا تک گردوهای جامانده هم شکار شوند و…
 |
|
| طبقه‌بندی علمی | |
|---|---|
| فرمانرو: | گیاهان |
| دسته: | گیاهان گلدار |
| رده: | دولپه‌ای‌ها |
| راسته: | Junglandales |
| تیره: | گردوییان |
| سرده: | Juglans |
آغوز (درخت جوان )
